Μικροαστική
αποανάπτυξη
εναντίον ουμανιστικής
αποκαπιταλιστικοποίησης;[1]
Γράφει ο
Κώστας Λάμπος
«Το
φαντασιακό μας έχει αποικισθεί, ο εχθρός κρύβεται στο
βαθύτερο
μέρος του εαυτού μας».
Σερζ Λατούς
Ο
καπιταλισμός βιώνει την παρακμή του, διαισθάνεται την ιστορική χρεοκοπία του
και το επικείμενο, αργά ή γρήγορα, τέλος του, γι’ αυτό πέρασε, μέσα από μια
ελεγχόμενη ιδιόμορφη αυτοαποκαπιταλιστικοποίηση που καταργεί το μικρό και το μεσαίο
κεφάλαιο, αλλά σε κάποιο βαθμό και τη μισθωτή εργασία, στην αντεπίθεση με στόχο
να ταμπουρωθεί πίσω από νεοφεουδαρχικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές
δομές. Με αυτόν τον τρόπο ο καπιταλισμός προσπαθεί να αντιστρέψει το βέλος του
χρόνου, να βάλει όπισθεν στην πορεία της ιστορίας και να γυρίσει-οδηγήσει την
ανθρωπότητα σε ένα καινούργιο Μεσαίωνα, σε ένα νέο σκοτεινό βασίλειο χιλίων
χρόνων με μια παγκόσμια κυβέρνηση του κεφαλαίου, στην απόλυτη καπιταλιστική
βαρβαρότητα. Αυτή η απειλή δεν είναι ένα κάποιο σενάριο ζόφου, αλλά ο ίδιος ο
ζόφος που παίζεται στην παγκόσμια σκηνή ως νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, κι’
αν δεν αποφασίσουμε να χαλάσουμε σήμερα αυτή την παράσταση, στο τέλος, ως σκιές
του εαυτού μας, θα χειροκροτούμε τους δήμιους τους δικούς μας, αλλά και του
ανθρώπινου πολιτισμού.
Ατομική αυτοαποκαπιταλιστικοποίηση
στο όνομα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας
Δύσκολος,
ανηφορικός και μακρύς ο δρόμος της ‘επιστροφής’, όπως δύσκολη και μακρά
ήταν η κατηφόρα στην οποία οδήγησαν την ανθρωπότητα τα συστήματα της ανισότητας
και της εκμετάλλευσης. Μόνο ο δρόμος προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα είναι
πιο σύντομος, αλλά αυτός δεν είναι η επιλογή των δυνάμεων της Εργασίας, της
Επιστήμης και του Πολιτισμού, είναι επιλογή του καταστροφικού και απάνθρωπου
κεφαλαίου. Γι’ αυτό θα χρειαστεί να βάλουμε την όπισθεν στην ανηφόρα που θα μας
βγάλει από το αδιέξοδο κατηφορικό τούνελ του καπιταλισμού στο ξέφωτο, απ’ όπου
θα χαράξουμε τη σωστή πορεία, την πορεία που οδηγεί σε μια σύγχρονη αυθεντική
εξισωτική κοινωνία του Ανθρωπισμού. Όμως επειδή «μια αυθεντική επανάσταση
μπορεί να εκδηλωθεί μόνο αν υπάρχει ένα συγκροτημένο και πρακτικό μαζικό κίνημα [2]1 αυτοσυνείδητοποιημένων ατόμων, το οποίο θα έχει
συνειδητά σαρώσει όλες τις μυθοποιήσεις του παρελθόντος»[3], γι’ αυτό ξεκινάμε με την απόφαση
αποκαπιταλιστικοποίησης του εαυτού μας[4], δηλαδή να σταματήσουμε τον
κατήφορο προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα, που σημαίνει πως ξεκινάμε με την
απόφαση να καταργήσουμε παντού τον καπιταλισμό, στη σκέψη μας[5], στις συνήθειές μας, στον χώρο
που ζούμε και δημιουργούμε, στην πόλη μας, στην πατρίδα μας και στον πλανήτη
ολόκληρο. Πράγμα που δεν σημαίνει να σπάζουμε τα κρανία των συνανθρώπων μας,
αλλά να συζητούμε με αυτούς. Ούτε και να καταστρέψουμε τα εργοστάσια, αλλά να
τα απαλλάξουμε από τους εξουσιαστικούς σφετεριστές τους. Ούτε, βέβαια, σημαίνει
να κάψουμε τις πόλεις μας, αλλά να τις απαλλάξουμε από τις μαφίες που τις
λυμαίνονται και να τις καταστήσουμε αυτοδιοιηκούμενες Άμεσες Δημοκρατίες. Και,
φυσικά, δεν σημαίνει, στο πλαίσιο κάποιων «ελεγχόμενων αταξιών»[6] και
στο όνομα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, να καταργήσουμε τις πατρίδες
μας, αλλά να τις καταστήσουμε, στο όνομα της οικουμενικότητας της ανθρωπότητας,
αυτόνομα συστατικά στοιχεία της κοινής μας πατρίδας, του διαστημόπλοιου Γη και
της ενιαίας, οικουμενικής, κοινωνικοποιημένης ανθρωπότητας.
Αυτοαποκαπιταλιστικοποίηση
σημαίνει, επίσης, να πάψουμε να είμαστε υποχείρια θανατόφιλων θρησκειών, της
ιδεολογίας της ανταγωνιστικότητας[7] και του ακόρεστου καπιταλιστικού
καταναλωτισμού που μας εγκλωβίζουν σε έναν αγοραίο, αντικοινωνικό και τελικά αυτοκαταστροφικό
ατομισμό[8]. Πρόκειται για τη διεκδίκηση της
Εαυτότητάς μας εντός του αυτοπροσδιοριζόμενου Εμείς και την κατάκτηση της
αυθεντικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας πράγμα που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε
την ομορφιά του μέτρου και το μέτρο της ομορφιάς της ζωής, της ελεύθερης από
καταναγκασμούς κοινωνικής συμβίωσης, της συνεργασίας, της συνδημιουργίας και
του ανθρωπισμού. Το συστηματικό και οργανωμένο διάβασμα, οι συστηματικές και
οργανωμένες συζητήσεις, η συστηματική και στοχευμένη συμμετοχή στα κοινά που
διαδραματίζονται γύρω μας και φυσικά μας αφορούν, θα μας βοηθήσει να
αυτοαποκαπιταλιστικοποιηθούμε ατομικά και ομαδικά και θα μας ανοίξει τα μάτια
για να δούμε τη βρωμιά της εικονικής καπιταλιστικής πραγματικότητας αλλά και
την ομορφιά της ζωής και της αληθινής πραγματικότητας που περιμένει να την
κάνουμε ακόμα καλύτερη.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
της οικονομίας στο όνομα της κοινωνικής Ισότητας
"Ζούμε
σε μιά κοινωνία, όπου η τέχνη της επιβίωσης έγκειται στο να προσαρμόζεσαι στα
αντανακλαστικά και στις τεχνικές της αρπακτικότητας".
Ραούλ
Βάνεγκεμ
Η οικονομία
είναι το κατ’ εξοχήν προνομιακό πεδίου του καπιταλισμού. Έχοντας καταφέρει το
Κεφάλαιο να ελέγχει τον παραγωγικό εξοπλισμό και την Εργασία και συνεπώς και
τον παραγόμενο πλούτο, κατάφερε να έχει την εξουσία πάνω στους υλικούς όρους
ύπαρξης της κοινωνίας, που σημαίνει να ελέγχει και να εκμεταλλεύεται την
εργαζόμενη κοινωνία, οδηγώντας την στην εξαθλίωση και στον αποδεκατισμό της
μέσω της πείνας, των επιδημιών και των αχόρταγων ιμπεριαλιστικών πολέμων.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
της οικονομίας, συνεπώς, σημαίνει απόσπαση του παραγωγικού εξοπλισμού από τον
έλεγχο των επιχειρηματιών και της καπιταλιστικής τάξης και το πέρασμά του, με
την κοινωνική αυτοδιαχείριση, στον απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας, χωρίς τον
οποίο είναι αδύνατη η αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και οικονομίας,
την οποία ανέτρεψε ο καπιταλισμός σε βάρος της κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση
είναι η κοινωνία που, αποκαπιταλιστικοποιώντας την οικονομία της, θα επιλέξει
τις προτεραιότητες, τη φύση, τη δομή και τη μορφή της οικονομίας, ώστε να
βελτιστοποιείται η λειτουργία της και να μεγιστοποιείται η κοινωνική ευημερία.
Η χαώδης, η
σπάταλη, η καταστροφική και απάνθρωπη καπιταλιστική οικονομία προκαλεί, όπως
άλλωστε είναι φυσικό, έντονες διαμαρτυρίες, κοινωνικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις
στον οικονομικά καχεκτικό και φτωχό Νότο και έντονες συζητήσεις στον ακόμα ‘αναπτυγμένο
και πλούσιο’ Βορρά με αντικείμενο την τιθάσευση, ακόμα και την
αντικατάσταση, της καπιταλιστικής οικονομίας. Ο καπιταλισμός είναι η κατ’
εξοχήν οικονομία της διαρκούς και αυξανόμενης μεγέθυνσης, της διαρκούς και
αυξανόμενης σπατάλης των φυσικών πόρων και των κοινωνικών δυνάμεων, γιατί μέσω
αυτής της διαδικασίας μεγιστοποιούνται σε ελάχιστο χρόνο τα κέρδη. Όταν αυτή η
διαδικασία της μεγέθυνσης, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, διακόπτεται ή
σταματάει, τότε υπάρχει κρίση και τα κέρδη γίνονται ζημίες τις οποίες η
κυρίαρχη τάξη μεταφέρει στην κοινωνία μέσω της μείωσης των μισθών και
ημερομισθίων, του περιορισμού της όποιας κοινωνικής πρόνοιας, της αύξησης της
άμεσης φορολογίας και τελικά με τον πόλεμο. Κάποιες φορές, μάλιστα, συμβαίνει ο
καπιταλισμός να μπει σε κρίση στασιμότητας και ο κόσμος να πεινάει επειδή έχουν
παραχθεί περισσότερα προϊόντα από όσα μπορούν να αγοραστούν ή έχουν συσσωρευτεί
περισσότερα χρηματικά κεφάλαια από όσα μπορούν να επενδυθούν. Το αποτέλεσμα
αυτών των κρίσεων είναι συνήθως κάποιοι καταστροφικοί πόλεμοι με τους οποίους ο
καπιταλισμός ξεπερνάει τις κρίσεις του με προγράμματα ‘ανασυγκρότησης’ των
χωρών που κατέστρεψε.
Από την μηδενική μεγέθυνση στην απομεγέθυνση/αποανάπτυξη
Ενός κακού μύρια έπονται
Για τη
μελέτη, υποτίθεται και τη ‘θεραπεία’ αυτής της παθογένειας του
καπιταλισμού ιδρύθηκε το 1968 ένας αμφιλεγόμενος διεθνής οργανισμός, η Λέσχη
της Ρώμης (Club of Rome), η οποία
προέβλεπε στην έκθεσή της, που δημοσιεύτηκε το 1972, παγκόσμια οικονομική
καταστροφή για το 2000 και πρότεινε, υποτίθεται για τη ‘σωτηρία της
ανθρωπότητας’, τη στρατηγική της μηδενικής οικονομικής μεγέθυνσης[9] στον Βορρά και στον Νότο, χωρίς
φυσικά να αμφισβητήσει το καπιταλιστικό σύστημα. Πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού
οι δημιουργοί του ήταν βιομήχανοι, αμερικανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα και
αχυράνθρωποι του μεγάλου διεθνούς κεφαλαίου; Ο Βορράς δεν πήρε στα σοβαρά αυτή
τη στρατηγική γιατί ήθελε κι άλλη μεγέθυνση για να μη χρεοκοπήσει νωρίτερα από
το 2000, και ο Νότος διαμαρτυρήθηκε γιατί είχε αρνητική οικονομική μεγέθυνση
ενώ χρειαζόταν μεγάλη και θετική οικονομική ανάπτυξη
για την ανατροπή της φτώχειας[10] και όχι ‘οικονομική μεγέθυνση’
για την μεγιστοποίηση του κέρδους και του ιδιωτικού κεφαλαίου.
Η συζήτηση
συνεχίστηκε κάτω από τη δυναμική της ογκούμενης καπιταλιστικής κρίσης. Τα
τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνισή της η «θεωρία της απο-ανάπτυξης»,
όπως λανθασμένα αποδόθηκε στα ελληνικά ο όρος decroissance ή degrowth, που
σημαίνει απομεγέθυνση, αφού όπως είναι γνωστό η μεγέθυνση αναφέρεται στην
ποσοτική πλευρά της οικονομίας, η οποία ενδιαφέρει κύρια τους επιχειρηματίες,
ενώ η ανάπτυξη αναφέρεται στην οικονομία ως ποιοτικό σύνολο και ως δίκαιη κατανομή
του πλούτου που ενδιαφέρει την κοινωνία. Κύριος εκφραστής αυτής της θεωρίας
είναι ο Σερζ Λατούς και αφετηρία του είναι η παραδοχή σύμφωνα με την οποία «η
εξάλειψη των καπιταλιστών, η απαγόρευση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των αγαθών
παραγωγής, η κατάργηση της μισθολογικής σχέσης ή του νομίσματος θα βύθιζαν την
κοινωνία στο χάος και δεν θα ήταν δυνατές παρά με το αντίτιμο μιας μαζικής
τρομοκρατίας. Κάτι τέτοιο δεν θα αρκούσε για να καταργήσει το καπιταλιστικό
φαντασιακό και επιπλέον θα είχε το αντίθετο αποτέλεσμα»[11]. Συμμεριζόμενος τις σχετικές
απόψεις του Καστοριάδη, αναζητώντας διαφορετικούς ρόλους για το χρήμα[12] και για την αγορά[13] από αυτούς που έχουν μέχρι
σήμερα, και μετεωριζόμενος σε ένα καπιταλιστικό ‘αντικαπιταλισμό[14], ο Λατούς φαίνεται να υιοθετεί
τον μύθο του φιλελευθερισμού περί ‘βασιλιά καταναλωτή’ και καταλήγει στην
αντίληψη πως «η σοσιαλιστική κοινωνία θα είναι η πρώτη κοινωνία όπου θα
υπάρχει αληθινή αγορά (…), σε μια αυτόνομη κοινωνία θα έχετε μια αυθεντική
αγορά με την έννοια ότι σ’ αυτήν θα υπάρχει τόσο κατάργηση όλων των θέσεων
μονοπωλίου και ολιγοπωλίου, όσο και αντίστοιχα ανάμεσα στις τιμές των αγαθών
και στα πραγματικά κοινωνικά κόστη»[15]. Τώρα, πώς μπορεί να υπάρξει
σοσιαλιστική κοινωνία με ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και πώς είναι
ευκολότερο να καταργήσει κανείς τα μονοπώλια από το να καταργήσει τον
καπιταλισμό τον ίδιο, μόνο ένα σοσιαλδημοκρατικό ‘φαντασιακό’ μπορεί να
μας το εξηγήσει, ερμηνεία άλλωστε στην οποία μας παραπέμπει και η απειλή προς
τις κοινωνίες να μην επιχειρήσουν κατάργηση του καπιταλισμού γιατί τέτοιες
ενέργειες «θα τις βύθιζαν στο χάος και δεν θα ήταν δυνατές παρά με το
αντίτιμο μιας μαζικής τρομοκρατίας»[16].
Λογικό είναι, στο πλαίσιο αυτού του
συγκεχυμένου σκεπτικού, η θεωρία για ‘απο-μεγέθυνση’ να είναι ασαφής,
ατελής και να περιορίζεται σε προτάσεις όπως «να μετατρέψουμε τα εργοστάσια
αυτοκινήτων σε εργοστάσια μηχανισμών ενεργειακής (θερμοηλεκτρικής)
συμπαραγωγής»[17]. Παρά τη σύγχυση και τις
πολλές αντιφάσεις της[18], όμως, είναι αναμφισβήτητο πως η
θεωρία της ‘απο-ανάπτυξης’ παρουσιάζει ιδιαίτερο θεωρητικό
ενδιαφέρον και θίγει μια σειρά από πρακτικά ζητήματα, που μας βοηθούν να
εμβαθύνουμε στην κατανόηση κάποιων κρίσιμων θεμάτων και να διευρύνουμε τους
ορίζοντες των αναζητήσεών μας, αλλά για την υπέρβαση του καπιταλισμού και την
οικοδόμηση ενός καινούργιου και καλύτερου κόσμου. Ενός κόσμου απαλλαγμένου από
απειλές του τύπου ‘μετά τον καπιταλισμό το χάος’, γιατί ο
καπιταλισμός είναι το χάος και η αταξία, στο οποίο μπορούμε και πρέπει να
βάλουμε τέρμα για να μπει μια τάξη αρμονίας μεταξύ της Ανθρωπότητας και της
Μάνας-Φύσης, καθώς επίσης και μεταξύ των ανθρώπων, των Λαών, των φυλών, των χωρών
και των πολιτισμών πέρα κι έξω από την πολιτισμική πολτοποίηση της
καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και την απειλή της καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Στην ίδια περίπου λογική κινείται και η άποψη του Tim
Jackson, όπως αυτή διατυπώνεται στο πρόσφατο βιβλίο του[19], ως 'στοχευμένη οικονομική
απομεγέθυνση' στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος με μια κάποια 'προσαρμογή
του οικονομικού μοντέλου' προς 'καθαρές δραστηριότητες εντάσεως
εργασίας' και με 'αλλαγή της κοινωνικής λογικής (του καπιταλισμού),
για την καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω της φορολογίας᾿. Οι
"καθαρές' ή 'πράσινες δραστηριότητες' παραπέμπουν στον Clean Development Mechanism
(μηχανισμό καθαρής ανάπτυξης) του ΟΗΕ, που επιτρέπει στις χώρες του Βορρά να
αγοράζουν και να εμφανίζουν ως δικές τους τις μειώσεις εκπομπών στον Νότο,
πράγμα που ερμηνεύει και το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης του Νότου ως μια
συνειδητή πολιτική του Βορρά. Όλες αυτές οι προσπάθειες που κατατείνουν στο να
δώσουν στον καπιταλισμό κάτι που είναι αντίθετο προς τη φύση του, δηλαδή ένα
"ανθρώπινο πρόσωπο", δεν είναι καθόλου αθώες, γιατί προσπαθούν να
κρύψουν τον απάνθρωπο, χαοτικό και καταστροφικό χαρακτήρα του, και με αυτό τον
τρόπο να τον εμφανίσουν ως ένα αιώνιο, διαχρονικό-υπεριστορικό σύστημα, κάτι
σαν "μοίρα" της ανθρωπότητας, που δεν μπορούμε να την
αλλάξουμε και συνεπώς δεν έχουμε άλλη επιλογή από τον συμβιβασμό και την
υποταγή. Όμως και ο καπιταλισμός δεν είναι παρά μια παρένθεση, έστω μια
διακλάδωση, στην ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία μπορεί και πρέπει, όπως
συνέβη και με προηγούμενους τρόπους παραγωγής, να κλείσει, γιατί η ανθρωπότητα
υπήρξε και πριν και σίγουρα θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά τον καπιταλισμό.
Βέβαια, στο πλαίσιο της αμεσοδημοκρατικής επιλογής της
κοινωνίας για μια κοινωνία ισότητας και ελευθερίας, είναι προφανές πως αλλάζει
ριζικά τόσο η οικονομική φιλοσοφία όσο, κατά συνέπεια, και η δομή της
οικονομίας, αφού στο επίκεντρό της δεν θα βρίσκονται τα κέρδη των
επιχειρηματιών, που δεν θα υπάρχουν, αλλά ο άνθρωπος και το κοινωνικό συμφέρον
και η ευημερία των πολιτών, που και τα δυο μαζί αποτελούν το εθνικό συμφέρον.
Έτσι, στο μεταβατικό στάδιο της αποκαπιταλιστικοποίησης της οικονομίας, κάποιοι
κλάδοι, όπως οι υποστηρικτικοί της εξουσίας του κεφαλαίου πάνω στην εργασία, θα
πρέπει να καταργηθούν, κάποιοι θα αναπροσανατολιστούν παραγωγικά, κάποιοι άλλοι
θα ενισχυθούν και κάποιοι νέοι θα δημιουργηθούν, προκειμένου να επιτευχθεί ο
μεγαλύτερος δυνατός βαθμός αυτάρκειας και ευημερίας του πληθυσμού της κάθε
χώρας, αλλά και της ισότιμης συνεργασίας μεταξύ των Λαών.
Αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας, συνεπώς δεν μπορεί παρά να σημαίνει «ο άνθρωπος πάνω από τα καπιταλιστικά
κέρδη», και συνεπώς μια οικονομία χωρίς καπιταλιστές και καπιταλιστικά
κέρδη, γιατί όσο θα υπάρχουν κέρδη ο άνθρωπος θα είναι πάντα κάτω από αυτά.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
της κοινωνίας στο όνομα της ελευθερίας
«Δεν υπάρχει
εξωκοινωνικός άνθρωπος, δεν υπάρχει ανθρώπινο ‘άτομο’
ως
α-κοινωνική, εξωκοινωνική ή προκοινωνική ‘ουσία’, ούτε ως
πραγματικότητα
ούτε ως συγκροτημένη φαντασία».
Κορνήλιος
Καστοριάδης
Αποκαπιταλιστικοποίηση
της κοινωνίας σημαίνει πρώτα-πρώτα κατάργηση όλων των θεσμών και δομών που
επιτρέπουν σε μια απειροελάχιστη μειονότητα να κρατάει όμηρο τις δυνάμεις της
Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού στις θεσμικές σπηλιές του Φόβου, της
Άγνοιας και του Σκοταδισμού για να πλουτίζει σε βάρος της λιμοκτονούσας
αποφασιστικής πλειονότητας των κατοίκων του πλανήτη. Αποκαπιταλιστικοποίηση της
κοινωνίας σημαίνει επίσης απόλυτη κοινωνικοποίηση όλων των μορφών, των πηγών,
των μέσων και των δικτύων παραγωγής και διανομής του πλούτου. Σημαίνει ακόμα
ένα Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, που θα αποτυπώνεται σε ένα Νέο Σχέδιο για τον
Άνθρωπο και την Κοινωνία του, που θα κατοχυρώνεται με ένα Νέο Καταστατικό Χάρτη
της χώρας και στην πορεία με μια Οικουμενική Χάρτα για έναν Ουμανιστικό
Πολιτισμό. "Η απανθρωπιά δεν συζητιέται, απορρίπτεται.(...). Είναι
καιρός η πάλη ενάντια στην απανθρωπιά να παραχωρήσει τη θέση της σε προτάγματα
κοινωνίας, όπου ο εξανθρωπισμός του κόσμου γίνεται ένα με τον ατομικό
εξανθρωπισμό"[20] που θα αποτυπώνεται σε, αλλά και θα προκύπτει από, μια
ουμανιστική κοσμοθεώρηση και την αντίστοιχη ανθρωποκεντρική κοινωνική
φιλοσοφία.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
της κοινωνίας σημαίνει τέλος και κατά κύριο λόγο ‘αποαποικιοποίηση του
κοινωνικού φαντασιακού’, δηλαδή αποϊδεολογικοποίηση της κοινωνίας, δηλαδή
αποδυνάμωση και αποβολή όλων των θρησκευτικών, οικονομικών και
ψευδοεπιστημονικών μύθων, των ταξικών πολιτικών ιδεολογιών καθώς επίσης και της
αγυρτείας των ιερατείων που πλουτίζουν εμπορευόμενα ψευδή ‘γνώση’,
παραπληροφόρηση, ανοησίες, ουσίες και εξουσίες. Πράγμα, όμως, που δεν μπορεί να
γίνει με ‘επαναστατικά’ διατάγματα, με διοικητικά φιρμάνια και με
αφορισμούς, αλλά με τη διάχυση της επιστημονικά έγκυρης και κοινωνικά χρήσιμης
γνώσης[21] σε όλα τα κύτταρα της κοινωνίας,
για την απελευθέρωση της νοημοσύνης, της κριτικής σκέψης και του ελεύθερου
στοχασμού, για την επανάκτηση της Εαυτότητας και της κοινωνικής-οικουμενικής
συνείδησης του ανθρώπινου όντος ως συγκεκριμένου πολίτη. Αποϊδεολογικοποίηση
της κοινωνίας σημαίνει ηθικός, ιδεολογικός και επιχειρησιακός αφοπλισμός της
καπιταλιστικής εξουσίας, πράγμα που διευκολύνει την σταδιακή υπονόμευση μέχρι
και την ανατροπή της πολιτικής ηγεμονίας της. Αυτή η διαδικασία θα ενισχύσει
την αυτοπεποίθηση των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού και
θα τις καταστήσει ικανές να αντιμετωπίσουν την πολιτική του ‘διαίρει και
βασίλευε’ που επιχειρεί το Κεφάλαιο σε βάρος τους, με αποτέλεσμα να φέρνει
τη μια κατηγορία εργαζόμενων ενάντια στην άλλη, πράγμα που δημιουργεί
ενδοταξικό εμφύλιο πόλεμο και τελικά οδηγεί στην εξάντληση και στην υποταγή των
εργαζόμενων. Αυτή η τεχνητή πολυδιάσπαση των δυνάμεων της Εργασίας της
Επιστήμης και του Πολιτισμού γίνεται δυνατή χάρη στην καλλιεργημένη ψευδαίσθηση
πως κάποιες κατηγορίες εργαζόμενων μπορούν να διεκπεραιώνουν, παράλληλα με τα
πρακτικά καθήκοντά τους στον τεχνικό καταμερισμό της εργασίας, και καθήκοντα
κοινωνικού καταμερισμού για λογαριασμό της εργοδοσίας στη βάση κάποιας
προνομιακής και μισθολογικής διαφοροποίησής τους από τους υπόλοιπους
εργαζόμενους. Αυτή η τεχνητή πολυδιάσπαση των εργαζόμενων μπορεί και πρέπει να
ξεπεραστεί με κοινωνικοπολιτικούς όρους, δηλαδή με τη συνειδητοποίηση της
ανάγκης να ξεπεραστούν οι όποιες δευτερογενείς τεχνητές αντιθέσεις μεταξύ των
εργαζόμενων, όπως λ. χ. η υποτιθέμενη αντίθεση μεταξύ ‘πνευματικής’ και
‘χειρωνακτικής’ εργασίας, αλλά και να κατακτηθεί η συνειδητοποίηση της
αναγκαιότητας της ενιαίας οργάνωσης του κοινωνικού αγώνα στη βάση της κυρίαρχης
αντίθεσης μεταξύ Κεφαλαίου, καπιταλιστικού κράτους και Εργασίας. Στον βαθμό που
θα κατακτιέται αυτή η συνειδητοποίηση και θα μετασχηματίζεται σε ενιαία αλλά
αποκεντρωμένη και αντιπυραμιδική έκφραση του αντικαπιταλιστικού αγώνα, στον
ίδιο βαθμό θα καταρρέει η ιδεολογική ηγεμονία της κυρίαρχης τάξης πάνω στην
εργαζόμενη κοινωνία, θα συντελείται ο ιδεολογικός αφοπλισμός της εξουσίας του
Κεφαλαίου, θα αποσυντίθενται όλοι οι μηχανισμοί κυριαρχίας και καταστολής και
θα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια ομαλή αποκαπιταλιστικοποίηση της
κοινωνίας και της ανθρωπότητας.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
του πλανήτη στο όνομα του Πολιτισμού
«Όλες οι εξουσίες
σκέπτονται βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα
σκέφτονται
μόνο όταν ο αντίπαλος είναι ισχυρός».
Σαμίρ Αμίν
Με την
ηγεμονική στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου για την νεοφιλελεύθερη
παγκοσμιοποίηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, υπό ένα ενιαίο κέντρο
αποφάσεων, επιδιώκεται η δυναμική αντιμετώπιση των ενδοκαπιταλιστικών κρίσεων
μέσω του Οργανισμού Ενωμένων Εθνών, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του
Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, με απώτερο στόχο την
πλήρη καθυπόταξη των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού
μέσω της παραπληροφόρησης, της παραπλάνησης, του Φόβου, της θεσμικής και
δομικής βίας, της φτώχειας, της ανεργίας, της βίας, της τρομοκρατίας και τελικά
με την ‘παγκόσμια κυβέρνηση’ και τη βαρβαρότητα των τοπικών και ΝΑΤΟϊκών
δυνάμεων καταστολής.
Η βίαιη
επιβολή της παγκοσμιοποίησης έχει σχεδόν μηδενίσει τα περιθώρια για εθνικό
αυτοπροσδιορισμό των Λαών και για κοινωνική αυτοδιεύθυνση των εργαζόμενων σε
μια μόνο χώρα. Αυτή η πραγματικότητα, πέρα από την κοινότητα των συμφερόντων
των Λαών, επιβάλλει τον συντονισμό της δράσης των δυνάμεων της Εργασίας, της
Επιστήμης και του Πολιτισμού σε διεθνή κλίμακα με στόχο την αποσταθεροποίηση
των πιο αδύναμων κρίκων του καπιταλισμού, πράγμα που θα επιτρέψει τη συνολική
αποσταθεροποίηση του συστήματος. Η δεκαετία που ακολουθεί μπορεί να αποδειχθεί
το σημείο της μεγάλης καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας, γιατί, όπως
αποκαλύπτεται σταδιακά, από την εξέλιξη της τρέχουσας μεγάλης συστημικής κρίσης
του καπιταλισμού, η βίαιη παγκοσμιοποίηση μπορεί να αυξάνει τους δεσμούς μεταξύ
των μεγάλων οικονομικών συγκροτημάτων που συνθέτουν το ηγεμονικό κεφάλαιο, τον
σκληρό πυρήνα της παγκοσμιοποίησης, μειώνει όμως θεαματικά την επιρροή του πάνω
στην εργαζόμενη κοινωνία-ανθρωπότητα, ακόμα και σε κοινωνικά στρώματα
μικρομεσαίων επιχειρηματιών που αποδεκατίζονται στον βωμό του καταστροφικού
ανταγωνισμού. Η απόφαση μιας μεγάλης κοινωνίας, λ. χ. της ευρωπαϊκής, της
βορειοαμεριοκάνικης, της κινεζικής να καταργήσει την πηγή κάθε κακοδαιμονίας,
δηλαδή την κοινωνική ανισότητα, κοινωνικοποιώντας μια κι έξω όλα τα μέσα
παραγωγής, μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για μια παγκόσμιας εμβέλειας
αποκαπιταλιστικοποίηση, που θα ανοίξει τον δρόμο για την κοινωνική
αυτοδιαχείριση της οικονομίας και την αυτοδιεύθυνση της κοινωνίας σε χώρες
κλειδιά του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος με αποτέλεσμα τη συνολική
κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού. Οι κοινωνίες ήταν πάντα
ισχυρότερες και από τα πιο ισχυρά εκμεταλλευτικά συστήματα. Ακόμα κι αν κάποτε
αργούσαν, ποτέ δεν παρέλειψαν να το δείξουν.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
σημαίνει πρώτα και κύρια κατάργηση του κεφαλαίου σε κάθε πιθανή και απίθανη
μορφή, σε κάθε πιθανή και απίθανη γωνιά του πλανήτη και συνακόλουθα κατάργηση
κάθε πιθανής κα απίθανης μορφής μισθωτής δουλείας, για την πλήρη απελευθέρωση
της δημιουργικής ανθρωπίας. Σημαίνει ότι για να καταστρέψουμε οριστικά το
άχρηστο και επικίνδυνο καπιταλιστικό σύστημα, που αχρηστεύει εμάς και τον
ανθρώπινο πολιτισμό, θα πρέπει να γίνουμε με τη συνειδητή συμμετοχή μας σε όλες
τις κοινωνικές διεργασίες χρήσιμοι, γιατί μόνο με τη δική μας ατομική και
συλλογική χρησιμότητα θα καταστραφεί το άχρηστο σύστημα που μας αχρηστεύει και
θα μπορέσει να οικοδομηθεί ένα χρήσιμο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, ένας
καλύτερος κόσμος.
Αποκαπιταλιστικοποίηση
σημαίνει, τέλος, πως παράλληλα με όλα τα παραπάνω μέτρα εφαρμόζουμε και
ολοκληρώνουμε σταδιακά την Άμεση Δημοκρατία σε τοπικό επίπεδο, την Ομοσπονδιακή
Συμβουλιακή Δημοκρατία σε περιφερειακό επίπεδο, τη Συνομοσπονδιακή Συμβουλιακή
Δημοκρατία σε εθνικό επίπεδο και την Οικουμενική Ουμανιστική Συνεργασία, η
οποία συσπειρώνει αλληλέγγυα όλα τα έθνη, όλους τους Λαούς και όλους τους
Πολιτισμούς του πλανήτη. Αυτό περίπου θα μπορούσε να είναι το περιεχόμενο και η
μορφή της αυριανής ουμανιστικής κοινωνίας, η οποία τελικά δεν είναι ουτοπία
γιατί δεν έρχεται από το μέλλον που δεν υπάρχει, αλλά από τους διαχρονικούς
αγώνες της ανθρωπότητας. Άλλωστε, όσον αφορά στη μορφή, έτσι είναι και σήμερα
περίπου οργανωμένη η ανθρωπότητα, μόνο που στερείται του ουμανιστικού
περιεχομένου της, επειδή είναι μια ανελεύθερη και βίαιη μορφή ‘από τα πάνω’,
για να εξυπηρετεί ‘τους από πάνω’ και σε βάρος ‘των από κάτω’. Τη
διαφορά στο περιεχόμενο τη δίνει το γεγονός πως οι από κάτω δεν θέλουν να
αναποδογυρίσουν την πυραμίδα και να γίνουν αυτοί τα νέα αφεντικά της
κοινωνίας-ανθρωπότητας, αλλά να καταργήσουν την κοινωνική και κάθε άλλη
οικονομική, φυλετική, θρησκευτική, πολιτισμική πυραμίδα.
Κι αυτό
γιατί σήμερα οι συνθήκες ωρίμασαν για να γίνει πραγματικότητα το όνειρο όλων
των εποχών, όλων των γενεών, όλων των Λαών και όλων των ανθρώπων για την
οικονομική-κοινωνική ισότητα. «Η ύπαρξη της κοινωνίας επιτάσσει αμερόληπτα
να λήξει ο αγώνας που θέλει την ιδιοκτησία σκοπό και τέλος, γιατί αυτός ο
αγώνας περιέχει το σπέρμα της αυτοκαταστροφής. Δημοκρατία στη διακυβέρνηση,
αδερφοσύνη στην κοινωνία, ισότητα στα δικαιώματα, καθολική εκπαίδευση
προδηλώνουν το εγγύς ανώτερο επίπεδο της κοινωνίας στο οποίο η εμπειρία, η
διάνοια και η γνώση τείνουν σταθερά. Αυτό θα είναι μια αναβίωση μέσα σε μια
υψηλότερη μορφή της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης των αρχαίων
γενών»[22]. Αυτή η επιταγή της κοινωνίας
έχει κατανοηθεί πλήρως και από εκείνους που θα ήθελαν να την αποφύγουν. Ο
μεταφραστής και εκδότης του ‘Καπιταλιστικού Μανιφέστου’, γραφεί στον
πρόλογό του: «Όλοι μας ξέρουμε βέβαια πως δεν μπορεί, δεν γίνεται να μη
δοθεί τελικά μια όποια λύση και διαισθανόμαστε πως κατ’ ανάγκη, στο τέρμα του
δρόμου, μας περιμένει η αταξική κοινωνία. Η προοδευτική εξίσωσή μας μπροστά
στις μηχανές και τη βιομηχανική παραγωγή είναι από τα πιο σίγουρα σημάδια πως
την κοντοζυγώνουμε. Άλλωστε η αναζήτησή της είναι συνυφασμένη με τα ιδανικά των
εργαζόμενων ανθρώπων. Αν η ανθρωπότητα κατέκτησε μέχρι σήμερα την πολιτική
ισότητα και ελευθερία, αν η ιδιότητα του πολίτη, (…) είναι συνυφασμένη με την
ανθρώπινη υπόσταση, δεν παύουμε ωστόσο να αισθανόμαστε σαν αναγκαίο
παραπλήρωμά της την οικονομική ισότητα και ελευθερία. (…) Δεν βλάπτει να
θυμόμαστε τη χιλιοειπωμένη, μα για τούτο όχι λιγότερο ζωντανή παραβολή, πως ‘τα
ποτάμια δεν γυρίζουν πίσω’. Σίγουρα, λοιπόν, στο τέρμα του δρόμου περιμένει η
αταξική κοινωνία. Το θέμα είναι όμως ποιος είναι ακριβώς ο δρόμος που οδηγεί σ’
αυτή με πιότερη άνεση, ασφάλεια και συνέπεια και προπαντός με σεβασμό προς την
ίδια την υπόσταση και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου»[23]. Το κύτταρο, το βασικό δομικό
στοιχείο της αταξικής κοινωνίας και του ουμανισμού, είναι η Καθολική και Πλήρης
Άμεση Δημοκρατία Παντού, για την οποία όλο και συχνότερα γίνεται λόγος τα
τελευταία χρόνια. Και, φυσικά, αφού η Δημο-κρατία αναφέρεται βασικά στον Δήμο,
παραμένει πρωταρχικής σημασίας ο ορισμός ενός σύνθετου κριτηρίου για το
ελάχιστο και το μέγιστο γεωγραφικό και πληθυσμιακό μέγεθος του Δήμου. Επειδή,
όμως, κάποιοι την ταυτίζουν με το σύστημα των ‘αυτοδιοικούμενων’ ελβετικών
καντονιών και τα συχνά δημοψηφίσματα και άλλοι την ταυτίζουν με τις ‘λαϊκές
συνελεύσεις’ της Κούβας του Κάστρο ή της ‘Τζαμαχερίας’ του Καντάφι,
είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί, για μια ακόμα φορά, πως σε συνθήκες
καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει Άμεση Δημοκρατία, παρά μόνο ως προσωρινό
πείραμα ή ως γελοιογραφία της, γιατί ο καπιταλισμός είναι ταυτισμένος με την
ανισότητα, την κλοπή, τη διαπλοκή, την πανουργία, την εκμετάλλευση, την
ανελευθερία, τη σπατάλη, τον Φόβο, τη διάσπαση, τον αποπροσανατολισμό, τη βία
και τον πόλεμο. Η Άμεση Δημοκρατία προϋποθέτει το τέλος του καπιταλισμού, το
τέλος του κεφαλαίου ως κοινωνικής σχέσης[24] σημαίνει δηλαδή την απόλυτη
κοινοκτημοσύνη[25], κοινωνική αυτοδιαχείριση της
όποιας οικονομικής δραστηριότητας για την ευημερία όλων και την άμεση κοινωνική
αυτοδιεύθυνση[26] σε όλα τα επίπεδα, για τη
συλλογική διασφάλιση της ισότητας-ελευθερίας των ατόμων, για την αυτενεργό
ανάπτυξη όλων των Λαών και των τοπικών πολιτισμών και τη διασφάλιση της
οικουμενικής ειρήνης και της προοπτικής της ανθρωπότητας.
Με όσα
ελάχιστα και συνοπτικά παρουσιάστηκαν σ’ αυτό το άρθεο, νομίζω πως καταλήγουμε
σε μια ακλόνητη διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία ο αταξικός, ο ουμανιστικός
σοσιαλισμός της Άμεσης Δημοκρατίας είναι, ως όραμα, αγώνας και αγωνία, η μόνιμη
σταθερά στον κώδικα της ιστορίας της ανθρωπότητας. Και έτσι απαντήθηκε το ένα
ερώτημα σχετικά με το «από που ερχόμαστε και πού υπάρχει ένα τέτοιο
σύστημα», αφού είδαμε πως αυτό το σύστημα είναι δυναμικά και σταθερά παρόν
σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και σταδιακά ολοκληρώνεται παράλληλα με την
ολοκλήρωση της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και στον βαθμό που
εκφράζεται σε αντίστοιχα επίπεδα κοινωνικής συνειδητότητας.
Ο Ilya Prigogine ορίζοντας
το βέλος του ιστορικού χρόνου, ως πορεία από το παρελθόν προς στο μέλλον, όριζε
ταυτόχρονα τους διάφορους διαδοχικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας ως διακλαδώσεις αυτής της πορείας, που
κλείνουν τον κύκλο τους για να προκύψουν νέες διακλαδώσεις. «Οι κοινωνίες
είναι εξαιρετικά πολύπλοκα συστήματα, όπου υπεισέρχεται ένας τεράστιος αριθμός
διακλαδώσεων, όπως δείχνει η ποικιλία πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στο σχετικά
σύντομο διάσημα της ιστορίας του ανθρώπου. Ξέρουμε ότι τέτοια συστήματα έχουν
μεγάλη ευαισθησία στις διακυμάνσεις. Αυτό αποτελεί ελπίδα, γιατί ακόμα και
μικρές διακυμάνσεις μπορούν να ενισχυθούν και να αλλάξουν τη συνολική δομή και
επομένως η ατομική δραστηριότητα δεν είναι καταδικασμένη σε ασημαντότητα…
Σήμερα χρειαζόμαστε νέες σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και στη Φύση, και ανάμεσα
στους ανθρώπους…»[27]. Ο διάλογος, γύρω από το πώς
συντελείται η εξέλιξη των κοινωνιών και της ανθρωπότητας συνολικά και το πού
οδηγεί αυτή η αργόσυρτη και βασανιστική εξέλιξη έχει σχεδόν ολοκληρωθεί σε
επίπεδο επιστημών και επιστημόνων που σέβονται τον κοινωνικό-ανθρωπιστικό ρόλο
τους και την επαναστατική αποστολή τους. Με βάση την Κοινοκτημοσύνη
εξασφαλίζεται η Ισότητα, με βάση την Ισότητα χτίζεται η Δικαιοσύνη και η Άμεση
Δημοκρατία και με βάση την Άμεση Δημοκρατία εξασφαλίζεται η Ελευθερία και με
όλα αυτά μαζί χτίζεται η παγκόσμια Ειρήνη και η Αταξική Κοινωνία σε τοπική,
εθνική και οικουμενική κλίμακα.
Εκείνο που
απομένει, για να καρπίσει αυτή η σπορά, είναι να κατεβεί στη διψασμένη για
γνώση κοινωνία και να μετασχηματισθεί σε επίγνωση, σε όραμα και σε δράση
ολόκληρης της κοινωνίας-ανθρωπότητας. Αυτή όμως τη σπορά δεν μπορούμε να την
περιμένουμε από τους μηχανισμούς και τους ντελάληδες του καπιταλισμού, γιατί
αυτή είναι το ιστορικό χρέος των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του
Πολιτισμού, δηλαδή του καθενός μας ξεχωριστά και όλων μας μαζί, και με αυτές
τις διαπιστώσεις δίνεται η απάντηση στο άλλο καίριο ερώτημα «πού πάμε;», φτάνει
να αποφασίσουμε πως ‘δεν θέλουμε άλλο να μας πάνε’, γιατί επιλέξαμε να πάμε
μόνοι μας εκεί που εμείς θέλουμε, γιατί ξέρουμε πού θέλουμε να πάμε. Σήμερα η
ανθρωπότητα χρειάζεται ένα καινούργιο μεγάλο όραμα, μια νέα «μεγάλη σημαία»[28] με προοπτική την έξοδο από τον
καπιταλισμό. Οι κατατεθειμένες στο Ταμιευτήριο της Ιστορίας εμπειρίες της
ανθρωπότητας δείχνουν πως «αυτό που σήμερα προέχει είναι η πίστη στη φυσική
ενότητα της ανθρωπότητας με στόχο την επίτευξη, μέσω του ορθού Λόγου, ενός νέου
ανθρωπισμού. Είναι ανάγκη να ξεπεραστούν οι διαφορές που χωρίζουν τους
ανθρώπους, προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια πραγματική
διανθρώπινη και διαπολιτισμική επικοινωνία. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε
‘ότι ο προορισμός της ζωής στη γη είναι κοινός, πέρα από φυλές, τάξεις, έθνη
και φύλα’, γιατί μόνον έτσι είναι δυνατό να επικρατήσει η ανθρώπινη αλληλεγγύη
και να θεμελιωθεί η παγκόσμια κοινότητα ανθρώπων. Χρειαζόμαστε γι’ αυτό
ένα νέο πολιτικό Διαφωτισμό, απελευθερωμένο από τις ταξικές
αγκυλώσεις της αστικής κοινωνίας. Έναν ορθολογικό Ουμανισμό χωρίς ευρωκεντρικές
παρωπίδες, που θα αντανακλά τις ανάγκες της ανθρωπότητας στο σύνολό της και δεν
θα καταδικάζει δισεκατομμύρια συνανθρώπων μας στην πείνα και στην εξαθλίωση,
χάριν της μονομερούς προώθησης του τεχνικού πολιτισμού που στερείται οραμάτων
και αξιών. Η διαλεκτική της προόδου, όπως αυτή εξελίσσεται μέσα από τις
αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, δεν οδηγεί σε καμιά περίπτωση
στη χειραφετημένη κοινωνία της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Θα
πρέπει ωστόσο να σώσουμε την έννοια της προόδου, αφού πρώτα την απαλλάξουμε από
τον ζουρλομανδύα της ξέφρενης και ανεξέλεγκτης επιστημονικοτεχνικής
επανάστασης, υποτάσσοντάς την στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κοινωνικού
συνόλου»[29].
Ο καινούργιος, καλύτερος κόσμος της ισότητας, τους ανθρωπισμού, της
άμεσης δημοκρατίας και της αταξικής κοινωνίας είναι ήδη εδώ, ας ανοίξουμε τα
μάτια μας να τον θαυμάσουμε κι ας απλώσουμε τα χέρια μας να τον απελευθερώσουμε
από τους σκοταδιστικούς και εξουσιαστικούς μύθους και να τον ολοκληρώσουμε.
__________________
http://classlessdemocracy.blogspot.gr/2018/02/blog-post.html
[1] Εκτενέστερα, στο: Λάμπος
Κώστας, Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία, Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας
προς την κοινωνική ισότητα και τον ουμανισμό, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2012.
[2] Έχοντας πάντα υπόψη μας πως «οι αρχές (εξουσίες)
μπορούν ενίοτε να πλάθουν, να κατευθύνουν, ακόμα και να δημιουργούν κοινωνικά
κινήματα για τους δικούς τους σκοπούς», βλ. στο: Neveu Erik, Κοινωνιολογία
των κοινωνικών κινημάτων, Σαββάλας, Αθήνα 2010, σελ. 245.
[3] Ανώνυμος, Η
επαναστατική απόλαυση του να σκέφτεσαι για τον εαυτό σου, Ελεύθερος Τύπος,
Αθήνα 2001, σελ. 47.
[4] «Ο
οικονομικός ανταγωνισμός μέσα στην κοινωνία υπάρχει επειδή οι (υφιστάμενοι) κοινωνικοί
θεσμοί αντικειμενικά επιτρέπουν (και επιβάλλουν) την οικονομική ανισότητα και
το καθιερωμένο σύστημα αξίων αξιολογεί θετικά αυτούς που ‘έχουν’ ή ‘κερδίζουν’,
και αρνητικά τους άλλους. Υπήρξε μια εποχή, όχι και τόσο μακρινή, που κάποιοι
άνθρωποι μπορούσαν να σκοτώσουν ή να κάνουν οποιαδήποτε ατιμία για να τους
δώσει ο βασιλιάς τίτλο ευγενείας. Εμείς σήμερα θα γελούσαμε με αυτήν την ιδέα (…).
Δεν γελάμε όμως, όταν κάποιος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να κάνει οποιαδήποτε
βρωμιά για να κερδίσει μερικά εκατομμύρια. Εκείνο που χρειάζεται είναι να γίνει
η ιδέα: ‘εγώ κερδίζω περισσότερα από σένα’ τόσο γελοία όσο και η ιδέα ‘εγώ
είμαι καλύτερος από σένα, γιατί η προγιαγιά μου κοιμήθηκε με το βασιλιά, που
έκανε τον προπάππο μου βαρόνο’ (…). Η εξίσωση όλων των εισοδημάτων είνα ένα από
τα πρώτα μέτρα που πρέπει να πάρουν τα εργατικά ή άλλα συμβούλια (…). Αυτό το
μέτρο δεν είναι μακρινό αποτέλεσμα, αλλά αρχικό μέσον για να καταργηθεί, να
κοπεί σύρριζα η ‘οικονομική’ ή ‘οικονομίστικη’ νοοτροπία ― αυτή που μας κάνει
να θέλουμε να πάρουμε περισσότερα από τους άλλους ή να θέλουμε να πάρουμε την
τάδε θέση για να πάρουμε περισσότερα από τους άλλους.(…). Είναι ανάγκη να
καταστραφεί η οικονομική νοοτροπία και όλο το σύστημα ψυχικών κίνητρων και
‘αξιών’ που είναι συνυφασμένο μαζί της (…). Σήμερα, σ’ αυτή την καπιταλιστική
κοινωνία, τα 9/10 του κοινωνικού προϊόντος πηγαίνουν σε ανάγκες τις οποίες
καθορίζει η ίδια η παραγωγή και επιβάλλονται στους καταναλωτές είτε μέσω της
διαφήμισης είτε απλώς μέσω του γνωστού κοινωνιολογικού φαινομένου: ‘έτσι κάνουν
οι πλουσιότεροι, συνεπώς θα προσπαθήσω να κάνω έτσι κι εγώ’. (…). Αυτή η
κατασκευή ανθρώπου που δεν ενδιαφέρεται παρά να καταναλώνει όλο και περισσότερα
και είναι τελείως απαθής για τα κοινά, που διαμαρτύρεται π.χ. για τη μόλυνση,
αλλά βρισκόμενος μέσα σ’ ένα μποτιλιάρισμα πατάει γκάζι χωρίς αυτό να ωφελεί σε
τίποτα, αυτός ο νέος ανθρωπολογικός τύπος που δημιουργείται από τη σύγχρονη
καταναλωτική κοινωνία, θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν είναι κάτι που το θεωρούμε
άξιο και έγκυρο, και αν αυτοί είναι άξιοι σκοποί της κοινωνίας και αν νομίζουμε
ότι φυτρώσαμε σ’ αυτή τη γη απλώς και μόνο για να μπορούμε να αλλάζουμε
τηλεόραση κάθε τρία χρόνια…». Καστοριάδης
Κορνήλιος, Ο Θρυμματισμένος Κόσμος,
Ύψιλον Βιβλία, Αθήνα 1992, σελ. 155-160.
[5] «Όταν η σκέψη μας σπάζει τις αλυσίδες με τις οποίες
όλοι οι ενδιαφερόμενοι, κυβερνήτες, νομοθέτες, κλήρος, ‘ως προαιώνιοι εχθροί
της’, την είχαν επιμελώς δέσει, τότε υποβάλλει σε αυστηρή κριτική κάθε τι που
την είχαν διδάξει και αποκαλύπτει την κενότητα των θρησκευτικών, πολιτικών,
νομικών και κοινωνικών προκαταλήψεων στους κόλπους των οποίων φυτοζωούσε, και
ωθεί την έρευνα σε άγνωστα μονοπάτια, εμπλουτίζει τη γνώση με νέες απροσδόκητες
ανακαλύψεις και δημιουργεί νέες επιστήμες». Κροπότκιν Πέτρος, Η αναρχική
ηθική, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 2000, 2η έκδοση., σελ. 15
[6] «Περίοδοι μεσοβασιλείας επιβάλλουν ελεγχόμενες αταξίες
που κάνουν να γίνεται επιθυμητή η παλινόρθωση της εξουσίας και μια αναμέτρηση
ανάμεσα στους διεκδικούντες την εξουσία που επιτρέπει να εμφανισθεί ο πιο
ισχυρός». Balandier George, Πολιτική Ανθρωπολογία, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, Αθήνα 1967, σελ. 115.
[7] «Η θρησκεία
και η ιδεολογία, απλές παρηγοριές της ανικανότητας να αγαπήσουμε τους εαυτούς
μας και να αγαπηθούμε, όπλισαν τις πιο θανατηφόρες εξαγνιστικές εκστρατείες»,. Βάνεγκεμ Ραούλ, Γενική διακήρυξη των δικαιομάτων του
ανθρώπινου όντος, ΒΑΝΙΑΣ,
Θεσσαλονίκη 2007, σελ.102.
[8] «Ο ατομισμός είναι το προϊόν του διαχωρισμού ανάμεσα
στον άνθρωπο και στον εαυτό του και ανάμεσα στους ανθρώπους μεταξύ τους», ό. π.,
σελ. 105.
[9] Βλ.
Meadows D. u. a., Die Grenzen des Wachstums. Bericht des Clubs
of Rome zur Lange der Menschheit, Stuttgart 1972.
[10] Βλ. σχετικά Λάμπος
Κώστας, Εξάρτηση, προχωρημένη
υπανάπτυξη και αγροτική οικονομία της Ελλάδας. Μια συμβολή στη μελέτη του
(ελληνικού) περιφερειακού καπιταλισμού και των εναλλακτικών στρατηγικών
ανάπτυξης, ό. π, σελ. 56 κ.ε.
[11] Λατούς Σερζ, Το στοίχημα…, ό. π., σ. 231-232.
[12] Αν, γράφει ο Σερζ Λατούς, «αφαιρέσουμε από το νόμισμα
μια από τις λειτουργίες του στην καπιταλιστική και προκαπιταλιστική οικονομία:
εκείνη του οργάνου ατομικής συσσώρευσης πλούτου και απόκτησης μέσων παραγωγής,
αυτό είναι άλλο πράγμα. Αλλά ως μονάδα αξίας και μέσο ανταλλαγής το νόμισμα
είναι μεγάλη εφεύρεση, μεγάλη δημιουργία της ανθρωπότητας…», ό. π., σελ. 233.
[13] «Στο πλαίσιο
μιας οικονομίας, όσο λίγο αναπτυγμένης και αν είναι, η (αναγκαία) διαμεσολάβηση
(ανταλλαγή) ονομάζεται αγορά. Εάν δημιουργήσουμε ορισμένες προϋποθέσεις (…) η
αγορά μπορεί να γίνει ένα είδος μόνιμου δημοψηφίσματος, το οποίο θα επικυρώνει
ή θα ακυρώνει τις αποφάσεις σχετικά με την παραγωγή. Είναι αυτό που ο
φιλελεύθερος λόγος διατείνεται ότι κάνει η αγορά σήμερα, αλλά είναι αυτό το
οποίο στην πραγματικότητα δεν γίνεται», ό. π., σελ. 233.
[14] Όπως «η
απο-ανάπτυξη είναι ανοιχτά ενάντια στον καπιταλισμό (…) και (…) μια κοινωνία
απο-ανάπτυξης δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή δίχως έξοδο από τον καπιταλισμό.
Πάντως η βολική φόρμουλα ‘έξοδος από τον καπιταλισμό’ δεν είναι καθόλου απλή»,
ό. π., σελ. 230 και 231.
[15] Ό. π., σελ. 233-234.
[16] Ό. π.
[17] Ό. π., σελ. 235.
[18] «Ασφαλώς…
μιλάμε για μια ‘α-μεγέθυνση’ (a-croissance), όπως
μιλάει κανείς για α-θεϊσμό και όχι για α-ποανάπτυξη. Μολαταύτα σε κάθε
περίπτωση, το θέμα είναι να βγούμε από τη μεγέθυνση και συνεπώς και από την
ανάπτυξη», ό. π., σελ. 296.
[19] Jackson Tim, Ευημερία χωρίς ανάπτυξη. Ένα εναλλακτικό μοντέλο διεξόδου από την κρίση,
Κέδρος, Αθήνα 2011.
[20] Βάνεγκεμ Ραούλ, Γενική
διακήρυξη..., ό. π., σελ. 115.
[21] «Η επιστήμη έκανε τον άνθρωπο κυρίαρχο των φυσικών
δυνάμεων. Αυτή η κυριαρχία έκανε εφικτή την κοινωνική επανάσταση και προσφέρει
τη βάση της νέας κοινωνίας. Οι παραγωγοί μπορούν να είναι κύριοι της εργασίας
τους και της παραγωγής τους, μόνο αν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν
κυριαρχικά τις επιστήμες. Επομένως η νέα γενιά πρέπει πρώτα απ’ όλα να διδαχθεί
τις φυσικές επιστήμες και τις εφαρμογές τους. Η επιστήμη δεν θα είναι πια, όπως
στον καπιταλισμό, μονοπώλιο μιας μικρής μειονότητας διανοουμένων, με την αμαθή
μάζα περιορισμένη σε εξαρτημένες δραστηριότητες. Η επιστήμη στο σύνολό της θα
είναι ανοιχτή για όλους». Πάννεκουκ,
Άντον, Τα Εργατικά
Συμβούλια.., ό. π., σελ. 75.
[22] Morgan Lewis Henry, Η αρχαία
κοινωνία, ό. π., σελ. 542.
[23] Φαμπρικέζης Όθωνας, Πρόλογος του μεταφραστή, στο: Kelso Louis O. και Adler Mortimer J., Το Καπιταλιστικό Μανιφέστο…, ό. π., σελ.
στ-ζ.
[24] Lambos Kostas, The End of Capital and the Future of Work, in:
http://coto2.wordpress.com/2009/09/29/the-end-of-capital-and-the-future-of-work/
[25] Βέβαια, κάποιοι απληροφόρητοι και δικαιολογημένα
ανασφαλείς μικροϊδιοκτήτες, ακούγοντας για κατάργηση της ιδιοκτησίας και για
απόλυτη κοινοκτημοσύνη θα κουμπωθούν και πιθανά θα αποστασιοποιηθούν από τη
σχετική σκέψη. Αν πληροφορηθούν όμως πως το 60% περίπου του πλανήτη, με τάση
ραγδαίας αύξησης αυτού του ποσοστού, είναι ιδιοκτησία μερικών εκατοντάδων μεγαλοκαπιταλιστών
και ακόμα, αν πληροφορηθούν πως το 80% περίπου του πληθυσμού του πλανήτη δεν
έχει καμιά απολύτως ιδιοκτησία, κανένα σοβαρό περιουσιακό στοιχείο και η ζωή
του είναι εξαρτημένη από ελάχιστους τυχαίους παράγοντες, σε αντίθεση με τον
θάνατό του που είναι εξαρτημένος από πάμπολλες ατυχείς φυσικές συγκυρίες και
συχνότερα από τα φυλετικά, θρησκευτικά, ρατσιστικά, σοβινιστικά,
εμφυλιοπολεμικά και ιμπεριαλιστικά πολεμικά ‘ατυχήματα’, τότε αργά ή γρήγορα θα
αρχίσει ο καθένας να δουλεύει το θέμα στο μυαλό του, μέχρι να κατανοήσει πως
κοινοκτημοσύνη σημαίνει ισότητα, ευημερία, ελευθερία, πραγματική δημοκρατία,
ειρήνη, ευτυχία, σε αντίθεση με την ιδιοκτησία, που σημαίνει ανισότητα,
φτώχεια, εκμετάλλευση, βία, καταστροφή, πόλεμο, δυστυχία, βαρβαρότητα.
[26] «…η ανθρωπότητα μπορεί να κάνει καλύτερα πράγματα,
είναι ικανή να ζήσει κάτω από μια άλλη κατάσταση, την κατάσταση της
αυτοκυβέρνησης. Υπό τις συνθήκες της σύγχρονης εποχής, οι μορφές της
αυτοκυβέρνησης μένουν ασφαλώς να βρεθούν, καλύτερα: να δημιουργηθούν…». Καστοριάδης Κορνήλιος, Ο
Θρυμματισμένος Κόσμος, ό. π., σελ. 139.
[27] Πριγκοζίν Ίλυα και Στέντζερς
Ιζαμπέλ, Τάξη μέσα από το χάος. Ο νέος διάλογος του
ανθρώπου με τη Φύση, ό. π, σελ. 400.
[28] Αμίν Σαμίρ, Η δυνατότητα για ένα νέο διεθνισμό..., ό. π., σελ. 61.
[29] Παπαδημητρίου Ζήσης, Ο
ευρωπαϊκός ρατσισμός, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 133-134.
